Spiral Dynamics in Tsjechië
De voorgeschiedenis: contacten gelegd
Het begon allemaal met de Praagse Lente in 1968. Jef Helmer, een jonge docent van Hogeschool De Horst, lid van de KEN (Kommunistische Eenheidspartij Nederland), ging op eigen gelegenheid naar Praag en leerde daar verschillende verzetsmensen kennen. Toen de Sovjet Unie de Tsjechische opstand met harde hand had neergeslagen, ging het verzet eerst weer ondergronds. Tot op 6 januari 1977 een zeer kritisch document werd gepubliceerd onder de naam Charta ’77. 242 mensen waaronder de latere president Vaclav Havel, hadden het aangedurfd daaronder hun handtekening te zetten. Velen kwamen in de gevangenis terecht, maar langzamerhand won deze informele burgerbeweging aan kracht en invloed. Jef steunde Charta’77 vanuit Nederland en na de ‘fluwelen revolutie’ in 1990 kreeg hij hiervoor een onderscheiding van Havel.
Vanuit zijn contacten in Tsjechië organiseerde Jef in de jaren ’90 allerlei projecten in samenwerking met De Horst, zoals het ontwikkelen van Social Work curricula, een werkgelegenheid conferentie en de eerste projecten voor en met Roma. Leida, intussen ook ‘Horst docent’, gaf in dat kader drie maal een Opbouwwerk cursus in Praag. Tijdens de communistische dictatuur bestond er alleen individueel maatschappelijk werk en inrichtingswerk. Met individuen kon iets mis zijn, met de samenleving natuurlijk niet… Opbouwwerk als methode voor burgerparticipatie, bestond daarom nog niet. Leida werkte samen met Zuzana Havrdova, die nu als lector Management and Supervision in Social and Health Care Organisation verbonden is aan de Charles University in Praag.
Jef, die zich zeer betrokken voelde bij de uitzichtloos situatie van de Roma, besloot bij De Horst weg te gaan en een eigen stichting op te richten ter ondersteuning van Roma in Oost-Europa: SPOLU. Voor SPOLU ontwikkelde en gaf Leida trainingen aan lokale en regionale Roma organisaties en dit materiaal verwerkte zij tot het boek Community work and Roma Inclusion (2005). In 2003-2004 ontwikkelden Leida en Jef in opdracht van Alice Gojova, docent aan de Ostrava University, een Community Work Training als opleidingsonderdeel voor de afdeling Social Work. Alice is nu hoofd van deze afdeling. Zij vertaalde Leida’s boek in 2006 in het Tsjechisch zodat het ook door niet Engels sprekende studenten gebruikt kon worden.
Nieuwe mogelijkheden voor Community Work in Roma gemeenschappen
Na jaren van stilte kwam er in juni 2014 een onverwachte mail uit Ostrava. Alice was gestart met een eenjarige Community Work (CW) pilot in drie Roma gemeenschappen. Geld hiervoor kwam van de kort geleden opgerichte landelijke Agency for Social Inclusion. Als de pilot succesvol is, is de kans groot dat CW breder ingezet wordt in heel Tsjechië. Alice wilde graag ondersteuning van Jef en Leida bij dit spannende avontuur. In september gaf Leida trainingen aan de opbouwwerkers die de pilot uitvoeren, inclusief een workshop Spiral Dynamics integral en een workshop aan gemeente bestuurders over CW.
In Tsjechië functioneert het Social Work vanuit een erg bevoogdende houding naar Roma vanuit de vraag “Hoe krijgen we ze op het ‘goede’ pad?” Er wordt individuele hulp geboden, maar er is weinig compassie en respect voor deze bevolkingsgroep. CW heeft een geheel andere insteek. Deze methode gaat uit van de eigen kracht en potenties en brengt mensen bij elkaar. In de drie Roma gemeenschappen van de pilot zijn comités gevormd, die de problemen met elkaar bespreken, oplossingen bedenken en vervolgens gaan onderhandelen met de gemeente. In het eerste jaar zijn concrete resultaten geboekt (een speelplaats, een voetbalveld, verf om de buitenkant van de huizen te schilderen, materiaal om de stoep te herstellen, een dansgroep voor de meiden) en is de samenwerking met witte buurtbewoners en gemeente bestuurders gegroeid. In één gemeente werd de groep uitgenodigd door de burgemeester voor een gesprek. Dat is daar heel bijzonder en geeft de Roma groep het gevoel: “Wij worden gezien en serieus genomen”.
Spiral Dynamics integral
SDi biedt een helder zicht op de integratieproblemen van Roma in de Tsjechische samenleving. Tsjechië kent een dominant Blauwe cultuur met veel hokjesgeest en oordelen over wat goed is en fout. De Roma die voor een belangrijk deel leven vanuit Paars, Rood en een beetje Blauw, passen niet in dit stramien. Bovendien zijn ze door discriminatie en verpaupering vaak ook nog terug gevallen in de Beige overlevingsmodus. Roma worden uit de samenleving gezet, soms letterlijk doordat een muur gebouwd wordt tussen hun woonplek en de woningen van de witte meerderheid: “We zien ze niet, ze horen er niet bij en ze zoeken het maar uit”. Het aantal mensen dat zich vanuit het Groene waardensysteem solidair betoont met de Roma is klein, maar groeiende. De EU stelt geld beschikbaar om deze beweging te ondersteunen, discriminatie tegen te gaan en op te treden tegen Neo-Nazigroepen die met geweld Roma proberen te verdrijven.
Belangrijk is dat de SDi workshop een vervolg heeft gekregen. De toen aanwezige tolk heeft haar enthousiasme overgebracht aan het opleidingsinstituut Euroskola waar zij aan verbonden is. Het CHE heeft dit voorjaar samen met Euroskola een aanvraag ingediend voor het Erasmus+ programma. De bedoeling is dat er een SDi-1 certificeringstraining gegeven gaat worden voor professionals uit Tsjechië en Polen, en dat er een uitwisselingsprogramma plaats vindt tussen de drie landen. We hopen daarmee de toepassing van het SDi gedachtegoed te verbreden naar de voormalige Oostblok landen.
Volgende stappen
In december 2014 gaven Jef en Leida samen een seminar over CW bij de Agency in Praag. Hiermee hoopten zij het belang en de effectiviteit van deze methode te onderstrepen. Boeiend was dat Zuzana en Alice elkaar dit najaar voor het eerst ontmoetten. Zij kunnen het goed met elkaar vinden: “We hebben dezelfde visie op dit werk, want we zijn allebei opgeleid door Leida”, vertelden ze. Zij werken nu samen in een landelijke ministeriele commissie om CW preciezer te definiëren en zo landelijk groen licht te krijgen voor het inzetten van deze methode om social inclusion (speciaal voor Roma) te bewerkstelligen.
Integrale maatschappelijke vernieuwing in Tsjechië betekent o.a. dat alle burgers mee kunnen doen en het proces van sociale uitsluiting gestopt wordt. Sociale uitsluiting is een ongezond verschijnsel in een samenleving en stagneert hier de verdere ontwikkeling naar Oranje en Groen. Volgende stappen voor Tsjechië zijn: het Blauwe denken bij de meerderheid en de samenleving als geheel te ‘openen’ (waar het nu geblokkeerd is) en bij de Roma door gerichte aandacht het Blauwe waardensysteem te versterken (wat hen een basis geeft voor een plek in de samenleving). CW ondersteunt beide stappen. We zijn dus heel benieuwd wat er verder gaat gebeuren!
De eenjarige CW- pilot is intussen verlengd tot 4 jaar en met Europese geld wordt een nieuwe CW cursus ontwikkeld. Zuzana, Alice en Leida gaan daarin samenwerken. In hun visie is – naast expertise – de houding van de professional van essentieel belang. De Roma gemeenschap heeft werkers nodig die in hen vertrouwen, hun kracht en kwaliteiten aanboren en hun zelfvertrouwen aanmoedigen. Professionals die dicht bij hen staan en niet gehinderd worden door negatieve vooroordelen. Professionals die kunnen aansluiten op de traditionele waardensystemen van de Roma gemeenschap.